Ik heb besloten om de dagboeknotities een titel te geven. Enkel de datum noteren, nodigt niet uit. Zelfs ik vind het, als schrijver, moeilijk om eerdere stukken te herlezen zonder te weten wat mij bezig hield op dat bepaald moment. Dit is dus de eerste notitie met een titel.
Ik lees een stukje in een geschenk dat ik een tijdje geleden kreeg: Het boek Een Vlecht van Heilig Gras, van Robin Wall Kimmeren. U weet ondertussen dat voor mij geschenken bij voorkeur iets zijn wat je niet verwacht, niet kent en dat toch zoveel ongekende waarde blijkt te hebben. Zo ook dit boek. Ik lees het boek in stukjes, tussen mijn andere lectuur door. Dat kan, het is geen roman.
Een zin valt mij op, zoals dat wel vaker gebeurt. Kimmeren schrijft over scheppingsverhalen, over hoe de één met regels en geboden opgroeit en anderen het doen met richtingen die diegenen die voor hen kwamen aangeven, via verhalen, legendes, rituelen en ceremoniën. Hooguit valt hier een levensles uit te leren, een advies te aanhoren, maar geen gebod. Kimmeren stamt van de Potawatomi, een inheemse stam dat in de Verenigde Staten leeft. Kimmeren is ook botanicus en professor in de bosecologie, wat een uitzonderlijke combinatie is en bijzondere inzichten oplevert. Dat ze een goed verhalenverteller is, maakt haar boek zo wonderlijk mooi.
Ze heeft het over richtingen, die zij en haar stam volgt. Richtingen overgeleverd met verhalen van de ene generatie naar de andere. Er is geen kaart. Geen uitgestippelde weg. Ze laat me beseffen dat geen van ons een kaart heeft. Niemand heeft een kaart van zijn of haar leven. We lopen een richting uit, soms bewust, vaak onbewust en pas als we terugblikken kunnen we een kaart tekenen van de weg die we hebben afgelegd. Ontdekkingsreizigers doen dat ook. Gewapend met een kompas kiezen ze een windrichting. Ze documenteren hun tocht zodat anderen hen achterna kunnen reizen. Wie volgt, gebruikt hun kaart. Hoe kan je de kaart van iemands leven gebruiken, om je eigen weg te gaan. Je doet dus best niet wat anderen je zeggen wat juist is, wat hoort, laat staan wat moet. Ik ga hier de discussie over de rol van de Bijbel, de Koran en de Thora even uit te weg. Ze zal dit jaar later ongetwijfeld nog wel eens aan bod komen. Laat me zeggen dat ik de richtingen die deze boeken suggereren, apprecieer, maar niet de kaart die sommigen ermee uitgetekend hebben.
Wat Kimmeren schrijft, doet me denken aan het citaat van mijn favoriete Chinese wijsgeer Zhuangzi, die schrijft:
De fuik dient om de vis te vangen.
Als de vis gevangen is, vergeet dan de fuik.
De strik dient om de haas te vangen.
Als de haas gevangen is, vergeet dan de strik.
Het woord dient om de gedachte te vangen.
Als de gedachte gevangen is, vergeet dan het woord.
Zhuangzi is ook zo’n meesterverhalenverteller, maar zegt ook dat je zijn verhalen niet letterlijk moet nemen. De richting in zijn teksten zijn van belang. Maar ze zitten wel verborgen. Aan u om te ontdekken.
Als ik naar mijn eigen levensweg kijk tot heden, dan zie ik een bijzonder kronkelend pad. Geen efficiënte snelweg maar en baantje dat vele richtingen uitging, overal op ontdekking en vaak op stappen terugkerend om dan weer verder te gaan. Terwijl ik de weg aan het afleggen was (en nog steeds aan het afleggen ben) dacht ik vaak een richting te moeten zoeken, maar als ik erop terugkijk zie ik wel degelijk een weg die zich gaandeweg ontwikkelde. In de statistiek noemen we dat een trendlijn, een lijn die toont hoe een eerder grillige grafiek toch een bepaalde onderliggende richting volgt. Die trendlijn is misschien het inzicht dat met de jaren (soms) komt. Van Libbrecht[1] leerde ik dat we allemaal een “bevel van de hemel” hebben. Dat is wellicht die richting die we kunnen ontwaren in ons levenspad. Het vervelende is dat je een trendlijn pas kunt tekenen als je de weg hebt afgelegd. Hoe vind je dan je richting aan het begin van de rit? Het is een vraag die we ons allemaal stellen en die ons zo hard bezig houdt dat het aanbod van de vermeende antwoorden groot is. Of je nu een bijbel vastneemt (hier is hij toch weer), in de horoscoop van je favoriete tijdschrift jezelf en je toekomst herkent, je inschrijft in tal van zelfontdekkingsworkshops, allemaal zijn met truukjes waarmee onschuldige zelfzoekadviseurs, een cent mee bij willen verdienen, of geslepen despoten zelfs de wereld mee wil domineren. Er valt geld te verdienen met het aanbieden van waardeloze kaarten die de toekomst beweren weer te geven. Zou het niet fijner zijn niet te weten dat morgen bestaat?
Kompasaanbieders vergaat het meestal minder goed. Socrates moest de gifbeker ledigen tot op de bodem. Ikzelf merkte ook dat mijn jaren als iets oudere consultant, waarbij ik steevast zei dat ik het “niet wist”, maar de klant wel wou helpen zoeken, minder vruchten afwierp dan mijn beginperiode waar ik echt niets wist, en toch orakelde wat de oplossing was. Wijsheid verkoopt niet goed, tenzij je op het tegeltje zet in een souvenirshop.
[1] Ulrich Libbrecht (1928 – 2017): sinoloog en comparatief filosoof, zie eerder.