Van deze mening bestaat ook een kinderverhaal.
De lengtegraad 3°7’45” staat centraal in ons verhaal. Zowel de bedenkers van de Lichtmeridiaan als wij verkondingen dat de lengtegraad mensenlevens kan redden. We waren evenwel niet de eersten die tot deze conclusie kwamen. De lengtegraad heeft reeds vele levens gered, maar vooraleer het zover kwam, vielen, zoals dat vaak het geval is, veel doden. In 1714, na een ramp met de Engelse Vloot nabij de Scilly eilanden, vaardigde het Britse parlement de Longitude Act uit en stelde een Board of Longitude samen, een bestuur dat het probleem van de lengtegraad moest oplossen.
Het probleem van de lengtegraad gaat over het kunnen bepalen van je eigen positie op zee. Wie met een schip de wereld wil bevaren (lees: veroveren voor de meeste imperialistische landen, zoals ook het Britse Koninkrijk), die kan maar best zijn plaats op zee kennen. Een foutieve inschatting kan als snel de hongerdood van de bemanningsleden van een vloot veroorzaken of ervoor zorgen dat ze op de klippen varen, zoals gebeurde bij het drama van de Scilly eilanden. Tijdens onze reis volstond het dat ik een foto nam van de plaats waar ik ons lichtbaken in de grond plantte, om dan te kijken wat mijn smartphone me vertelde over mijn positie. In 1714 waren er geen smartphones. Meer nog, in 1714 kon je geen nauwkeurige klok aan boord van een schip vinden. Het gestamp en gerol van het schip verstoorde immers de mechanische slingerbewegingen die een klok nodig heeft om te functioneren. En enkele seconden voor- of achterlopen kon betekenen dat je met je schip de kusten van een continent niet vond en je dus geen avondeten had. Het lengtegraad-verhaal wordt uiteengezet in een prachtige, weliswaar geromantiseerde film, Longitude (2000). Maar zoals u al weet vanuit het eerste verhaal, de romantici winnen bij mij altijd het pleit. Dus ik hou van de film. Ik heb ze zelf mee op mijn laptop op deze reis. Of dit niet genoeg is, de hoofdrollen zijn in deze film toebedeeld aan Jeremy Irons en Michael Gambon. Kijken dus, naar Longitude! Ik gaf de film heel vaak cadeau aan klanten en relaties. Ik heb dus wel wat met lengtegraden. Maar dat kon u al vermoeden.
Ons lengtegraadprobleem is uiteraard niet van zo’n praktische aard als het vraagstuk om te kunnen navigeren. Maar we hopen dat onze lengtegraad, eigenlijk die van Blankenberge, Roeselare en Palamos, ook levens gaat redden. Dus ergens is er toch een gelijkenis.
Onder het verhaal van de lengtegraad zit echter een addertje verborgen. Heeft u zich al afgevraagd waarom wij op 3°7’45” reizen? Uiteraard omdat Muze’um L op die meridiaan ligt. Maar waarom ligt Muze’um L net op een lengtegraad met deze waarde? Het antwoord vinden we in Greenwich, nabij Londen. Greenwich ligt op de lengtegraad 0°. Of eerder, de lengtegraad die door Greenwich loopt heeft men de waarde 0° gegeven. Het nulpunt. Elk assenstelsel heeft immers een nulpunt nodig en in dit geval is dit Greenwich. Een cadeautje van het imperialistisch gedrag van onze Britse vrienden. Maar dit thema snijden we nu niet aan. Waar het mij om gaat, is dat nulpunt.
Een nulpunt helpt om te meten. Een nulpunt is een houvast. Een nulpunt is hèt houvast. Zonder nulpunt zijn we niets. Dat Greenwich nul heeft gekregen is louter omdat de Britten de grootste mond hadden. Wie het nulpunt heeft, kan immers makkelijker rekenen. Je moet nooit iets bijtellen. Wie het nulpunt bezit, heerst over de wereld. Kijk naar de wereldkaart waarmee u bent opgevoed in uw kindertijd. Greenwich ligt netjes in het midden van de kaart, en bij uitbreiding heel Europa. Al de rest wordt naar de rand verwezen.
Koop eens een wereldkaart in China en je zal zien dat men daar China al eens in het midden durft zetten. Dat is immers gemakkelijker om de kinderen daarginds les te geven over China. Anders zit je heel de les op dat randje van die kaart te klungelen. Maar voor een westerling voelt die kaart vaak verkeerd aan. Alsof een bol, wat een wereldkaart moet voorstellen, een midden kan hebben.
Een nulpunt bepaalt dus onze visie op de wereld. Wij zijn het nulpunt. Wij zijn de referentie. Wat ooit onschuldig begon als een oplossing om snel te kunnen rekenen, is verworden tot een superioriteitsgevoel waar we nu de prijs voor betalen. Het is immers niet prettig voor al die anderen om altijd op de rand van de familiefoto te moeten staan. Het ergste is dat wij het ons amper bewust zijn. Dat gaat zo met referentiekaders. Herinnert u zich nog toen u voor het eerst bij uw schoonouders ging eten? De keuken smaakte toch net iets anders en vaak moest u echt wel wennen. Nulpunt-problematiek. De keuken van uw moeder is de beste. En al de rest is een goede poging. Net zoals dat met uw moeders’ keuken gaat, gaat dit ook met normen en waarden, met overtuigingen en levensbeschouwelijk denken. Vele commentatoren verwijzen in de huidige wereldcrisis naar het feit dat wij de verlichting wel gekend hebben en de anderen nog niet. Ze zijn nog niet zo ontwikkeld als wij. Klinkt dit adagium niet vertrouwd in de oren? Zeiden we dat ook niet toen we zieltjes gingen winnen in Afrika en gingen evangeliseren in China? Iedereen overtuigen van onze voorsprong op de waarheid? Ik verwijs even terug naar Amin Malouf (ik maakte trouwens de fout door hem Palestijn te nomen, hij is Libanees). Hij schreef een fijn boekje: ‘’The crusades through Arab eyes”. Of hoe standpunten afhangen van waar je staat. Het neerpennen van de voorgaande zinnen ging gepaard met een lichte aarzeling. Ik maakte me bij het tikken immers direct zorgen dat de lezer mij zo dadelijk nog pleitbezorger gaat vinden voor die normen en waarden waar wij het niet mee eens zijn. Sommigen willen er het woord waarde zelfs niet opplakken. Maar dit doe ik niet. Ik maak enkel de observatie dat elk oordeel vertrekt vanuit een nulpunt, een referentiekader, zelfs het oordeel waarbij we terroristen barbaren noemen. Zelfs deze bepaling is niet universeel, maar een gevolg van een denkkader. Onschuldigen doden is uiteraard verwerpelijk, maar het verwerpelijk vinden alleen is onvoldoende om er iets aan te doen. Zeggen dat we meedogenloos zullen antwoorden op deze barbarij, is ook intellectueel fout. In meedogenloosheid schuilt immers het uitgangspunt dat je niet meer wilt luisteren, begrijpen en meer nog, niet meer wilt meevoelen? Durven we zeggen dat meevoelen met de moordenaars de eerste stap zal zijn om ervoor te zorgen dat het moorden stopt?
Willen we de ambitie van de lichtmeridiaan realiseren, dan zullen we moeten aanvaarden dat er niet één maar tientallen, honderden lichtmeridianen zijn. Overal is er een 3°7’45”. Leven in harmonie begint met het loslaten van het nulpunt. En dat betekent echt niet dat de helft van de bevolking binnenkort gesluierd zal moeten rondlopen.
Misschien is dat de volgende uitdaging. Een nieuw board of Longitude samenstellen zoals in 1714. Een board of zero. Laat ons daar werk van maken. De eerste lichtmeridiaan kan hiervoor symbool staan. Ze draagt immers het onmogelijke getal 3°7’45”. Noch Blankenberge, noch Roeselare, noch Palamos eisen immers dat ze het nulpunt zijn. Ze zijn gewoon 3°7’45”. De lengtegraad van uw dorp of stad is even ingewikkeld als deze van de initiatiefnemers. Al van bij het begin zetten de initiatiefnemers zich op één lijn met alle anderen. En dat lijkt me alvast een goede start. Toch blij dat ik op die meridiaan geboren ben.
Ps.: wie wat theorie hierover wilt verorberen, verwijs ik met plezier naar de boeken “Inleiding tot de comparatieve filosofie” van Ulrich Libbrecht. Het past in de humor van Libbrecht om zijn magnum opus dat enkele duizend bladzijden telt, een inleiding te noemen. Of is dit nu net het nulpunt loslaten?
Wie liever in muziek inspiratie zoekt: Iedereen is van de wereld en wereld is van iedereen (The Scene)
En wie de stilte opzoekt, wij hebben in het midden Frankrijk een boeddhistische tempel ontdekt.